یادی از اولین روشنی بخش شهر یزد

مهربان کاووسی؛ پدر برق یزد

یزدفردا "هفته نامه بشارت نو "صدای اولین موتور برق در سال 1312 در دو نبش خیابان مسجد جامع و امام خمینی در یزد شنیده شد و مهربان کاووسی پدر برق یزد پس از سالها تلاش به آرزوی دیرینه خود رسید. آرزویی که پدرش کیخسرو نیز در پی آن بود و در همین راه نیز جان خود را بر سر آن گذاشت. کیخسرو پدر مهربان کاووسی بر اثر تصادم ناشی از افتادن موتور برق بر رویش در جریان حمل موتور برق به یزد در همان سال 1312 و مدتی قبل از رسیدن به این آرزوی دیرینه اش درگذشت.

فرزند مرحوم مهربان کاووسی بنیانگذار اداره برق یزد می گوید: پدرم درصدد این بود تا در ادامه راه پدربزرگم در هر خانه لامپی روشن سازد و تمام مردم از این نعمت استفاده کنند اما این پدیده نو برای اغلب جای سئوال بود و مردم به راحتی با آن کنار نیامدند.

بدین ترتیب مهربان کیخسرو کاووسی مجبور شد تا لامپی را در میدان امیرچخماق یزد برافروزد. او حتی بر سردر بسیاری از خانه ها در کوچه هایی از یزد لامپی را برافروخت تا بلکه یزدیان، برق را بعنوان یک نیاز لامپی را برافروخت تا بلکه یزدیان، برق را بعنوان یک نیاز به خانه هایشان ببرند و این اقدام او پایان عصر استفاده از فانوسهای نفتی و روغنی در یزد بود او پس از سالها تلاش توانست مردم را نسبت به استفاده از برق را راغب کند. بدین ترتیب چراغها یکی پس از دیگری در خانه های محلات مختلف شهر درخشید.

سی سال بعد، او در اثر گسترش نیاز مردم مجبور شد تا با ایجاد سالن و موتورخانه های جدید به تولید 6500 اسب نیروی برق اقدام و برق یزد را به شبانه روزی کند. این کار در آذر ماه 1341 اتفاقی افتاد. در حالی که نیاز یزد تا آن زمان بیش از 500 اسب نبود و بدین ترتیب کاووسی پیش بینی نیاز اطراف یزد در سالهای آینده را در آن زمان کرده بود، اما در اسفند ماه 1345 اتفاقی دیگر روی داد. مهربان کاووسی ناگزیر شد تا بنا به خواست حکومت وقت در جهت دولتی نمودن برق کشور- تاسیسات کارخانه برق یزد را که سی سال به پای آن زحمت کشیده بود را به برق منطقه ای اصفهان واگذار کند. به این امید که دولت آن زمان بتواند خدماتی در سطح بهتر و وسیع تری برای مردم و شهرش انجام دهد ولی به شهادت مقاله های درج شده در برخی مطبوعات آن زمان چنین اتفاقی نیفتاد.

در نشریات آن زمان از جمله نشریه طوفان مورخ پنجشنبه 24 امرداد 1347 در ضمن اینکه از خدمات مهربان کاووسی تقدیر شده بود یادش را گرامی داشته و از خدمات مشقات و ناراحتی های سالیان دراز او در آبادانی شهر یزد قدردانی بعمل آورده است. در این مطلب شرح داده شده که سیاست دولت وقت در راه انداختن بساط منطقه و ناحیه چه بوده است و عملکرد آنها نه تنها صفر نبوده بلکه زیر صفر بوده است. در بخش دیگری از این مقاله آمده است: از روزیکه تحت توجهات کنگره انقلاب اداری ما هم رفتیم توی ناحیه، قدر ارباب مهربان را دانستیم و این چهره آشنا و صمیمی برای همه ما نمونه ای از یک انسان فعال و ایران دوست است.

همچنین در این مقاله عنوان شده است مهربان کاووسی با چند نفر نردبان به دوش و در یک اطاق محقر بنام دفتر برق یزد، برق را خیلی بهتر از تشکیلات برق منطقه ای اداره می کرد و هر گاه در مناسبتهای مختلف برق منطقه ای دچار اشکالی می شد با آن همه مهندس و تکنسین از تجربیات گرانبهای مهربان کاوسی که صد تا درس خوانده ها هم نداشتند استفاده می کرد. وابستگی برق یزد ب اصفهان، چنین آه و حسرتی را در جامعه آن زمان یزد برانگیخت و همگان دریافتند که دست چه خدمتگزاری از این عرصه کوتاه شده است. مهربان کاوسی کسی بود که حتی برق آب انبارها، مساجد و اماکن عمومی دیگر را به رایگان تامین می کرد.

منوچهر کاووسی انگیزه پدرش را از انتخاب خیابان امام خمینی(پهلوی سابق) بعنوان مرکز برق یزد چنین عنوان می کند: آنجا مرکز شهر بود و اداره شهربانی، مالیات، مخابرات و برخی دیگر از مراکز در آنجا واقع شده بود اما در سال 41 ساختمان برق به بلوار منتظر قائم، جایی کیه هم اکنون به قسمت اداری برق تبدیل شده است انتقال یافت.

منوچهر کاووسی می گوید: درست نمی دانم اما از کودکی شنیده بودم که تاسیس برق در یزد قبل از کرمان بود و از آنجا که تجهیزات موتور برق یزد از کشور آلمان تهیه شده لذا توسط یک مهندس آلمانی پشتیبانی می شد.

مرحوم مهربان کاووسی دو دوره نیز به انجمن شهر یزد وارد شد که در سمت ریاست این انجمن خدماتی را به شهر نمود. هر چند دیگر مسوولیتی در امور برق نداشت اما سخت پیگیر بود تا حقوق کارگرانش که اکنون در قالب برق منطقه ای مشمغول بکار بودند پایمال نشود.

انتقال اختیار برق رسانی به دولت ضربه شدیدی به کاووسی وارد ساخت که به گفته فرزندش تا آخر عمر این ضربه و خسارت روحی با او بود.

منوچهر کاووسی می گوید: در آن زمانها قبض در کار نبود و وقتی برای قرائت کنتورها به خانه ها مراجعه می کردند همانجا پول برق را هم می گرفتند اما اگر عده ای وجه مربوط به برق مصرفی خود را نمی دادند، هرگز کنتوری در نتیجه عدم پرداخت بدهی، قطع نشد و کسی از این نعمت محروم نگردید. مهربان کاووسی در 21 آبان ماه 1364 دار فانی را بدرود گفت.

هفته نامه ندای یزد در پیام تسلیتی در همان زمان نوشت:

«با کمال تاسف اطلاع حاصل شد که آقای ارباب مهربان کاووسی که از زرتشتیان نیکوکار بود پس از عمل جراحی کلیه در خارج بر اثر عراضه سکته زندگی را بدرود گفته است.مهربان کاووسی سالهای متمادی باعث روشنی یزد بود و با ایجاد کارخانه برق قبل از آنکه این صنعت در اختیار دولت قرار گیرد خدمات شایسته ای به زادگاه خود یزد انجام داد.کاووسی همواره در زندگی به نیازمندان کمک می کرد و هرگز از افرادی که توانایی مالی نداشتند وجهی از بابت برق دریافت نکرد، متاسفانه شنیده شد که خبردرگذشت کاووسی باعث فوت همسر وی گردیده است.»

اکنون پس از گذشت 24 سال از خاموشی مهربان کاووسی مشهور به مهربان برقی چراغی به پاس خدماتش در همان موتورخانه برق او بطور شبانه روزی روشن است. با وجودیکه همان موتور برق با همان ساختمان قدیمی موجود است اما نه اداره برق و نه نهادی دیگر به فکر معرفی این مکان به مردم و برشمردن خدمات کاووسی به نسل جدیدی که از وی هیچ نمی دانند، نیست.

به امید آن روز که قدرشناس خادمان به میهنمان باشیم.

یزدفردا